Podatki obciążające dochód są jednymi z najważniejszych podatków. Ich wysokość zależy od osiąganych dochodów danej osoby.

Podatki są od zawsze

Z poprzedniego rozdziału wiecie, że podatki są wynagrodzeniem dla Państwa. Nie możemy oczekiwać żadnych konkretnych działań od Państwa za płacenie podatków. Z drugiej jednak strony, państwo musi realizować cele do jakich zostało powołane.

Konstytucja RP jest najważniejszym aktem prawnym w Polsce. Według niej, Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Strzeże niepodległości, zapewnia wolność i prawa człowieka, bezpieczeństwo oraz równy dostęp do dóbr kultury. Ochrania również przyrodę (Konstytucja RP, 1997: art. 1-2, 5-8).

To wszystko kosztuje. A to tylko kilka artykułów jednego aktu prawnego…

źródło: Pixabay

Im więcej Państwo ma obowiązków, tym większe musi nakładać podatki. My, obywatele, musimy się zdecydować, na czym nam bardziej zależy. Czy chcemy mieć wysokie emerytury, świadczenia i zasiłki? Czy zależy nam na nowoczesnych szpitalach i rozwiniętym systemie edukacji? Czy może wolimy płacić niskie podatki?

Nie da się bowiem mieć jednocześnie opiekuńczego państwa i niskich podatków.

Wiele osób narzeka na podatki. Ja jednak uważam, że nie mamy powodów do narzekań. Dochody państwa są transparentne i dokładnie określone w aktach prawnych, wydatki również są jawne, przynajmniej w pewnym stopniu. Jest to nowość w historii podatków. W przeszłości podatki były dużo mniej przewidywalne.

W średniowiecznych monarchiach o ich wysokości decydowali władcy. Niektórzy zdzierali z poddanych ile się dało, inni byli mądrzy i wiedzieli, że „owce należy strzyc, a nie obdzierać ze skóry” (Swetoniusz, 121: III, 32).

Początki podatków sięgają samego początku ludzkości. Gdy powstawały pierwsze społeczności, wszyscy byli zaangażowani w ich tworzenie. Mężczyźni polowali, budowali i bronili osad. Kobiety gotowały, tkały i chowały dzieci.

Społeczności łowiecko-zbierackie zaczęły przemieniać się w organizmy państwowe. Wiec starszych zastępował jeden wódz, który przejmował na siebie obowiązek obrony swoich poddanych. Narzucał na nich podatki, by móc utrzymać wojowników. Z początku podatki były pobierane w formie pożywienia, innych dóbr czy pracy. Dopiero z czasem zaczęły być płacone w pieniądzu.

Źródło: Pixabay

 Charakter podatków zmieniał się wraz z systemami politycznymi. W monarchiach absolutnych władcy traktowali je jako swoją własność. W państwach egalitarnych dzieliły się nimi elity. Rzadko się zdarzało, by wpływy z podatków były postrzegane jako dobro wspólne członków społeczeństwa.

Jak więc widzicie – naprawdę nie mamy powodów, by narzekać na podatki.

Sam system działa dosyć sprawnie. Wciąż jednak istnieją sposoby jego obchodzenia przez rządzących. Zwycięskie partie obsadzają „swoich” na państwowych stołkach. Dochodzi do ustawiania przetargów, czy innych form traktowania budżetu państwa jak własnej sakiewki.

To nie jest jednak wina systemu, tylko ludzi, którym powierzamy decyzyjne stanowiska. System jest już całkiem dobry. Działa tak, jak na samym początku, w społeczeństwach pierwotnych, co można nazwać sukcesem, zważywszy na skalę. Pierwotne społeczności liczyły bowiem nie więcej niż kilkaset osób, a współczesne państwa kilkadziesiąt milionów.

Podatek dochodowy od osób fizycznych, czyli PIT

PIT jest jednym z najważniejszych podatków – zarówno dla nas jak i dla państwa. Opodatkowaniu podlega większość naszych dochodów. Wpływy z PITu, tak jak z pozostałych podatków, trafiają do budżetu państwa.

Niektóre dochody są zwolnione z podatku. Wymienione zostały w artykułach 21, 52, 52a i 52c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Są to m.in. renty inwalidzkie, różnego rodzaju odszkodowania, zadośćuczynienia, stypendia, zasiłki czy zapomogi.

Składki na ubezpieczenia społeczne

Inną formą podatków są składki na ubezpieczenia społeczne. Nie są one bezpośrednio przekazywane budżetowi państwa. Składki się wpłaca na poszczególne, odrębne fundusze, z których każdy ma swoje własne przeznaczenie.

Ubezpieczenia społeczne są dosyć nowym wynalazkiem. Przynajmniej jeżeli chodzi o podatki – nie mają bowiem nawet trzystu lat.

Idea ubezpieczeń społecznych pojawiła się wraz z rozwojem przemysłu. Podczas rewolucji przemysłowej masowo zaczęły powstawać zakłady przemysłowe i tkackie. Zaczął się rozwijać transport i nauka. Powstawały wielkie miasta.

Zakłady przemysłowe stanowiły bardziej stabilne źródło utrzymania rodziny niż praca na polu, dlatego wielu chłopów zaczęło przenosić się do miast. Rozrzuceni dotychczas na ogromnej powierzchni rolnicy zaczęli być gromadzeni w jednym miejscu.

Przemiany te szły w parze ze zmianami politycznymi. Upadały monarchie, władzę przejmował lud. Szybko rozwijająca się klasa robotnicza zaczynała czuć swoją siłę. W zakładach przemysłowych, zbici w kupę robotnicy, zobaczyli, jak jest ich dużo. Kilka tysięcy dorosłych, silnych mężczyzn zgromadzonych w jednym budynku mogło poczuć, że zaczęły się rządy ludu.

William Bell Scott – Iron and Coal (1855-1860)

Rządzący Niemcami kanclerz Otto von Bismarck musiał znaleźć sposób, na ostudzenie negatywnych emocji wśród  rosnących w siłę robotników.

Postanowił zapewnić im innowacyjne rozwiązanie: system opieki społecznej. W czasach, gdy jeszcze niedawno chłop stanowił własność Pana, to było naprawdę „coś”. Pracownicy mieli obiecaną emeryturę i opiekę zdrowotną. Mogli pracować ze świadomością, że gdyby coś im się stało, rodzina będzie utrzymywana przez państwo.

Pracownicy oddawali część swoich dochodów, by w zamian otrzymać gwarancje wypłaty świadczeń. System był niezależny od budżetu państwa. Składki trafiały do specjalnej kasy, z której wypłacano świadczenia. Oto pierwszy powszechny system ubezpieczeń społecznych w historii.

Wkrótce zaczął być kopiowany w innych państwach. W cesarstwie Austro-Węgierskim, dekadę później w Wielkiej Brytanii, potem we Francji i w Carstwie Rosyjskim (Szczęśniak 2003: 43-44).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Polska, po odzyskaniu niepodległości, utrzymała systemy ubezpieczeń społecznych zaborców. Wraz z odbudową państwa zmniejszano różnice pomiędzy nimi. Jednolity system ubezpieczeń społecznych dla całego kraju został wprowadzony w 1933 roku. Rok później powołano Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Historia ZUSu jest dosyć burzliwa. Po pięciu latach od jego powołania, Polska znowu zniknęła z map świata. Po ponownym odzyskaniu niepodległości, odrodziła się jako kraj komunistyczny. Przez 45 lat komunizmu system ubezpieczeń społecznych dosyć często się  zmieniał.

Dopiero po upadku PRL przestał przechodzić gruntowne rewolucje (Portal ZUS – Kartki z Kalendarza)

Dzisiaj głównym zadaniem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest obsługa systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce. ZUS pobiera składki, które przekazywane są poszczególnym funduszom:

• Funduszowi Ubezpieczeń Społecznych,

• Funduszowi Pracy,

• Funduszowi Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

• Funduszowi Emerytur Pomostowych,

• Narodowemu Funduszowi Zdrowia.

ZUS zarządza tymi funduszami (za wyjątkiem ostatniego – NFZu). To znaczy, że zajmuje się lokowaniem zgromadzonych w funduszach środków, prowadzi konta płatników, wykonuje przelewy. ZUS zajmuje się również przyznawaniem i wypłatą świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych.

Obrazowo można powiedzieć, że ZUS jest pewnego rodzaju skarbnikiem. Przyjmuje pieniądze od nas (płatników) i przekazuje je funduszom. Liczy ile kto wpłacił na jaki fundusz. Gdy chcemy otrzymać świadczenie, ZUS sprawdza czy się nam należy, a następnie wylicza jego wysokość.

Janek złamał nogę i nie będzie przez miesiąc mógł prowadzić firmy. Jest objęty ubezpieczeniem chorobowym. Zgłasza się więc do ZUS z wnioskiem, że należy mu się zasiłek chorobowy. ZUS musi w tym wypadku sprawdzić, czy rzeczywiście Jankowi należy się taki zasiłek. Sprawdza, czy Janek jest zgłoszony do ubezpieczenia chorobowego oraz czy opłacał regularnie składki. Następnie, na podstawie przepisów, ZUS wylicza wysokość zasiłku, jaki otrzyma Janek. Gdy nastąpi termin wypłaty świadczenia, ZUS je przeleje Jankowi z konta Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Musicie zapamiętać, że ZUS nie ma naszych pieniędzy. Nie decyduje też o wysokości emerytur. ZUS jest instytucją, która zajmuje się zbieraniem składek i wypłacaniem świadczeń z innych funduszy (głównie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Wyliczeń dokonuje na podstawie ustaw ustanawianych przez Parlament.

Na czym polega skala podatkowa?

Podatek dochodowy od osób fizycznych w Polsce ma charakter progresywny. Oznacza to, że jest oparty na skali podatkowej. Wraz ze wzrostem dochodów, wzrasta stawka opodatkowania.

Niewielka część naszego dochodu jest zwolniona z podatków – jest to kwota wolna od podatku. Do 2016 roku wynosiła 3091 złotych. Dochód powyżej tej kwoty do 85.528 zł był opodatkowany stawką pierwszego progu – 18%, powyżej stawką drugiego progu – 32%.

Syn Jacka w liceum roznosił ulotki i zarabiał 4000 rocznie. Jego dochód więc nie przewyższył kwoty wolnej, co oznacza, że nie zapłaci on podatku.

Magda, pracując w sklepie, zarabiała 2200 zł miesięcznie. Jej roczny dochód wyniósł więc 26.400 zł.

Kwota wolna jest nieopodatkowana, a pozostała część jej dochodu opodatkowana pierwszą stawką podatkową (18%). Podatek wyniesie 4196 zł (350 zł miesięcznie).

Michał, prowadząc firmę, osiągał dochód w wysokości 14.000 zł miesięcznie. Jego roczny dochód wykraczał więc poza próg podatkowy.

Kwota wolna była nieopodatkowana, różnica między górną granicą pierwszego progu podatkowego a kwotą wolną opodatkowana była pierwszą stawką podatkową (18%), a pozostała część dochodu drugą stawką podatkową (32%). Podatek wyniósł 41.230,06 zł.

Można zauważyć, że na podatki narzekają zazwyczaj przedsiębiorcy. Duża część pracowników nie zauważa podatku dochodowego. Powodem jest to, że przedsiębiorca sam płaci podatek, a za pracownika odprowadza go pracodawca. Niezależnie jednak czy pracujesz, czy prowadzisz działalność gospodarczą, płacisz taki sam podatek.

źródło: Pixabay

Podatek się płaci w formie miesięcznych zaliczek. Zaliczki te są liczone od pełnej wysokości podatku (18%/32%). Mamy prawo do skorzystania z różnego rodzaju ulg i odliczeń. W ten sposób zmniejszamy wysokość podatku, jaka należy się Państwu. Podczas rozliczania podatków, urzędy skarbowe zwracają nam nadpłatę. Jest to różnica między tym, co faktycznie zapłaciliśmy, a ostateczną wysokością naliczonego podatku.

Pamiętajcie, że zwrot podatku nie jest gratisem od Państwa. Po prostu odzyskujemy pieniądze, które pracodawca nadpłacił urzędowi skarbowemu.

Jakie składki płacimy ZUSowi?

System składek na ubezpieczenia społeczne w Polsce jest dosyć skomplikowany. Część składek płaci pracownik, a część pracodawca. Powoduje to, że pracownik powinien wiedzieć o trzech kwotach związanych z jego wynagrodzeniem.

Pierwszą jest wynagrodzenie netto – czyli to, co otrzymuje na konto lub na rękę.

Zanim jednak pracownik dostanie wynagrodzenie, musi zapłacić zaliczkę na podatek oraz część składek na ubezpieczenia społeczne. Suma tego jest wynagrodzeniem brutto.

Wynagrodzenie Brutto = Wynagrodzenie Netto + Zaliczka na Podatek + Składki na Ubezpieczenia Społeczne

Pracodawca jest zobowiązany do opłacenia części składek społecznych za swojego pracownika. Dlatego wynagrodzenie brutto nie jest całością kosztów, jakie wiążą się z zatrudnianiem pracownika.

Łączny Koszt Pracodawcy = Wynagrodzenie Brutto + Składki na Ubezpieczenia Społeczne

Pracownik powinien wiedzieć nie tylko to, ile dostaje na konto (Wynagrodzenie Netto). Powinien też wiedzieć, ile dostaje w ogóle (Wynagrodzenie Brutto). Dobrze też gdy zdaje sobie sprawę z tego, ile pieniędzy musi zapłacić pracodawca za jego pracę (Łączny Koszt Pracodawcy).

By to policzyć wystarczy skorzystać z jednego z wielu kalkulatorów. Taki kalkulator bez problemu znajdziemy w internecie. Ja korzystam ze strony Wynagrodzenia.pl.

Wysokość składek jest określona w ustawie o ubezpieczeniach społecznych. Podstawą ich naliczania jest wynagrodzenie brutto. Przedsiębiorca natomiast sam ustala, od jakiej kwoty mają być naliczane składki na ubezpieczenia społeczne.

Przedsiębiorcy zazwyczaj wybierają najniższą możliwą podstawę naliczania składek. Można powiedzieć, że jest to dowód na brak zaufania do ZUSu. Potwierdza to mój eksperyment ze studentami.

Na pierwszych zajęciach z przedmiotu „Ubezpieczenia Społeczne i Emerytalne” pytam, kto z nich płaciłby składki ZUS, gdyby były dobrowolne. Nikt się nie zgłasza. Liczymy również jak wygląda różnica pomiędzy składkami płaconymi przez pracowników i przedsiębiorców.

Przy niższych zarobkach pracownik wychodzi lepiej, ale im wyższe jest wynagrodzenie, tym więcej na rękę (netto) będzie miał przedsiębiorca. Będzie się to wiązało oczywiście z tym, że mniej wniesie składek na ubezpieczenia społeczne. Naprawdę duża różnica pojawia się jednak dopiero przy wysokich kwotach:

Wybór urzędu skarbowego ma znaczenie

Zgodnie z ustawą o jednostkach samorządu terytorialnego, wpływy z podatku PIT są dzielone. Część trafia do budżetu państwa, a część do budżetów jednostek samorządu terytorialnego:

• 39,34% do gmin

• 10,25% do powiatów

• 1,60% do województw

• Reszta, czyli 48,81% do budżetu państwa

Jak więc widzicie, decyzja, gdzie złożyć deklarację podatkową, jest dosyć istotna.

Michał urodził się i wychował na pograniczu Śląska i Wielkopolski – we Wschowie. Wschowa jest gminą miejską, siedzibą powiatu wschowskiego, znajdującego się w województwie lubuskim. Michał jest bardzo związany ze swoją miejscowością.

Przez pierwsze lata prowadzenia swojego biznesu, rozliczał się we Wrocławiu. Pieniądze z jego podatków trafiały więc do Wrocławia (49,54%), województwa dolnośląskiego (1,60%) i budżetu państwa (48,81%).

Pewnego razu, gdy był we Wschowie, trafił na bilboard zachęcający do rozliczania się z podatków właśnie tam. Zastanawiało go, dlaczego miastu na tym zależy. Gdy wrócił do Wrocławia, podobne bilboardy dosłownie zalały miasto. Widział nawet raz reklamę w telewizji regionalnej.

Zaczął szukać informacji, dlaczego miastom tak zależy na tym, by ludzie rozliczali się w ich urzędach skarbowych. Gdy dowiedział się, że do budżetu państwa trafia niecała połowa dochodów z PITu, natychmiast zdecydował, że odtąd będzie rozliczał się we wschowskim urzędzie skarbowym.

Od tego momentu, jego podatek dochodowy trafia w 39,34% do miasta Wschowa, w 10,25% do powiatu wschowskiego, w 1,60% do województwa lubuskiego i w 48,81% do budżetu państwa.

Każdego roku możemy zdecydować, gdzie trafi część pieniędzy z naszych podatków. Czy do miasta w którym pracujemy, gminy, w której mieszkamy, czy naszego rodzinnego miasteczka. Zaznaczyć jednak muszę, że według ustawy, deklarację podatkową powinniśmy złożyć w urzędzie skarbowym gminy, w której mieszkamy.

Podatek a zaliczka na podatek

Jak już wspomniałem, zaliczki na podatek płacimy co miesiąc (lub kwartał). Raz w roku urzędy skarbowe rozliczają podatek dochodowy. Wówczas składamy deklarację podatkową, w której informujemy urząd skarbowy ile zarobiliśmy oraz ile zapłaciliśmy składek na ubezpieczenia społeczne. Mamy też prawo do odliczenia ulg podatkowych.

Po rozliczeniu podatku, urząd skarbowy zwraca nam nadpłatę (zwrot z podatku). Czasami może się jednak zdarzyć, że pracodawca przekazał za mało zaliczek – wówczas brakującą kwotę musimy sami zapłacić urzędowi skarbowemu.

Szczegóły składania deklaracji podatkowej znajdziecie w następnym rozdziale.

Streszczenie:

 Podatki są wynagrodzeniem dla Państwa. Celem Państwa jest wywiązywanie się z zadań zapisanych w Konstytucji i systemie prawnym. Im więcej Państwo ma obowiązków, tym więcej potrzebuje pieniędzy – a tym samym musi nakładać wyższe podatki. Nie da się mieć jednocześnie opiekuńczego państwa i niskich podatków. Początek podatków sięga początków ludzkości.  W przeszłości były one nieprzewidywalne – ściśle uzależnione od charakteru władzy. Dzisiaj jednak, mimo dobrze skonstruowanych systemów podatkowych, wciąż rządzący mogą nadużywać ich do swoich prywatnych celów.

Jednymi z najważniejszych podatków są te obciążające dochód: podatek dochodowy (PIT) oraz składki na ubezpieczenia społeczne. Podatek dochodowy może mieć charakter liniowy lub progresywny (według skali podatkowej) i trafia on do budżetu Państwa. W Polsce osoby fizyczne płacą podatek progresywny (18% i 32%) w formie comiesięcznych zaliczek.

Składki na ubezpieczenia społeczne w Polsce nie stanowią dochodów budżetu. Są przekazywane na odpowiednie fundusze, z których następnie wypłacane są świadczenia. W Polsce systemem tym zarządza Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Płatnikami podatku  i składek na ubezpieczenia społeczne są pracodawcy, wobec czego część pracowników nie zdaje sobie sprawy z ich wysokości. Wynagrodzenie netto, które otrzymują, jest już pomniejszone o daniny.

Wpływy z PIT trafią w 48,81% do budżetu Państwa, w 1,60% do województw, 10,25% do powiatów i 39,34% do gmin. O wyborze do której gminy, powiatu i województwa trafią podatki od danego podatnika, decyduje zadeklarowane miejsce jego zamieszkania, podane w deklaracji podatkowej.

Pojęcia:

 Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT), dochody zwolnione z podatku, ubezpieczenie społeczne, składki na ubezpieczenie społeczne, świadczenie z ubezpieczeń społecznych, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, skala podatkowa, podatek progresywny, podatek liniowy, próg podatkowy, kwota wolna od podatku, ulga podatkowa, zaliczka na podatek dochodowy, nadpłata podatku, wynagrodzenie netto, wynagrodzenie brutto, łączny koszt pracodawcy, kwota bazowa, deklaracja podatkowa, miejsce zamieszkania.

W poprzednim rozdziale:

przypomnij sobie istotę podatków

Następny rozdział:

poznaj istotę inwestowania

Bibliografia:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku;

2. Szczęśniak Marian, Zarys dziejów ubezpieczeń na ziemiach polskich, Wyższa Szkoła Ubezpieczeń i Bankowości, Warszawa 2003;

3. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350);

4. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887);

5. Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz.U. 2003 nr 203 poz. 1966);