Pierwszym krokiem w tworzeniu bilansu jest ustalenie zakresu szczegółowości, wybranie wzoru oraz formy prowadzenia. Drugim krokiem jest inwentaryzacja majątku i jego spis z natury, a następnie wycena. Trzecim krokiem jest zrobienie listy swoich długów oraz obliczenie Wartości Netto.

---

 Czym jest bilans majątkowy?

Bilans majątkowy to zdjęcie naszej sytuacji majątkowej w danym momencie.

Przedstawia on aktywa i pasywa, uszeregowane według stopnia płynności i terminu zapadalności. Aktywa podzielone są na aktywa trwałe i obrotowe, a pasywa na kapitał własny i obcy (zobowiązania). Dalszy podział poziomy jest już kwestią indywidualną. Zależy przede wszystkim od tego, jak chcemy zarządzać finansami, ile możemy poświęcić na to czasu, cierpliwości, dokładności oraz od tego, co posiadamy.

By wyjaśnić pojęcie płynności, musimy sięgnąć do podstaw ekonomii.

Rynek to miejsce, w którym spotykają się ze sobą kupujący, generujący popyt i sprzedający, generujący podaż. Podaż to ilość dóbr, którą sprzedający chcą sprzedać po danej cenie. Im wyższa jest cena, tym większa jest podaż (więcej sprzedawców chce sprzedać swój towar). Popyt to ilość dóbr, którą kupujący chcą kupić po danej cenie. Im niższa jest cena, tym większy jest popyt (więcej kupujących chce towar kupić).

Przy cenie P3 podaż wynosi E, natomiast popyt D. Oznacza to, że na rynku jest dostępnych zdecydowanie więcej produktów niż kupujący chcą kupić.

Przy cenie P2 mamy odwrotną sytuację – podaż wynosi B, a popyt C, więc kupujący chcieliby kupować, ale sprzedający nie chcą sprzedawać.

Natomiast cena P1 jest ceną rynkową – popyt i podaż są równe, wszystkie produkty oferowane na sprzedaż są kupowane.

Stopień płynności jest zdolnością do sprzedaży danego składnika majątku po cenie rynkowej. Im składnik majątku jest droższy i mniej mobilny, tym jego płynność jest mniejsza. Najmniej płynne są więc nieruchomości, następnie samochody, duże sprzęty domowe. Najbardziej płynnym aktywem jest gotówka.

Termin zapadalności jest dniem wymagalności zwrotu kapitału.

Kapitał własny, jak sama nazwa wskazuje, jest naszym własnym kapitałem. Nie musimy go nikomu zwracać, a więc nie ma on terminu zapadalności. Kredyty hipoteczne mają bardzo odległe terminy zapadalności (czyli całkowitej spłaty), natomiast zobowiązania przeterminowane (zwłaszcza wobec organów państwowych – jak Urząd Skarbowy czy ZUS) są najpilniej wymagane. Bo tak właściwie to ich termin zapłaty minął.

Oto przykład bilansu z polskiej literatury naukowej. W dalszej części rozdziału pokażę przykłady z zagranicznej literatury oraz mój prywatny bilans.

Aktywa	Pasywa
A.     Majątek trwały	A.     Kapitał własny
Rzeczowy majątek trwały Dobra produkcyjne Dobra konsumpcyjne Wartości niematerialne i prawne Prawa autorskie, licencje i patenty Programy komputerowe Inwestycje i należności długoterminowe Nieruchomości Kolekcje i inne inwestycje rzeczowe Papiery wartościowe, fundusze Lokaty długoterminowe, obligacje	Kapitał rodzinny Spadki i darowizny Oszczędności własne z poprzednich okresów Bieżąca aktywność finansowa Wynagrodzenia Zyski kapitałowe Transfery socjalne Inne dochody
B.     Majątek obrotowy	B.  Kapitał obcy
Nietrwałe dobra materialne wielokrotnego użytku Odzież Książki Sprzęt (sportowy, rekreacyjny) RTV i AGD Inwestycje i należności krótkoterminowe Lokaty i depozyty na rachunkach oszczędnościowych Papiery wartościowe (do 1 roku) Rachunki bankowe ROR i gotówka Dobra nietrwałe jednorazowego użytku Żywność Leki i kosmetyki Inne materiały jednorazowe	Zobowiązania długoterminowe Kredyty bankowe Pożyczki Zobowiązania krótkoterminowe Kredyty konsumpcyjne, ratalne Zobowiązania publicznoprawne Zobowiązania wobec przedsiębiorstw i osób fizycznych Inne zobowiązania
Suma aktywów ogółem	Suma pasywów ogółem

Źródło: opracowanie własne na podstawie Bywalec 2009.

Im bardziej szczegółowy będzie bilans, tym dokładniejsza będzie mogła być analiza finansowa. Najważniejsze informacje, jakie powinny znaleźć się w bilansie gospodarstwa domowego, to wartość majątku w podziale na nieruchomości, ruchomy majątek trwały (np. samochód, AGD/RTV, meble), majątek inwestycyjny oraz majątek obrotowy, a także wysokość zobowiązań (w podziale na długoterminowe i krótkoterminowe).

Jak zrobić własny bilans majątkowy?

1: Zaprojektuj szablon bilansu

Pierwszym krokiem w tworzeniu bilansu jest ustalenie zakresu szczegółowości, wybranie wzoru oraz formy jego prowadzenia. Do skonstruowania bilansu gospodarstwa domowego wystarczy nawet kartka i długopis, ja preferuję jednak komputer, a dokładniej to arkusz kalkulacyjny (tzw. Excel, ale będę używał tego bardziej uniwersalnego sformułowania, bo nie każdy korzysta z oprogramowania Microsoftu).

Arkusz kalkulacyjny ogranicza ryzyko popełnienia błędów w liczeniu oraz pomaga zautomatyzować wiele czynności. W internecie można znaleźć wiele gotowych szablonów bilansu – w formacie pdf, arkuszy kalkulacyjnych, plików tekstowych (Word) – z tym, że większość jest po angielsku.

2: Zrób listę tego, co posiadasz

Drugim krokiem w tworzeniu bilansu jest inwentaryzacja majątku i jego spis z natury. Jeżeli nie macie jeszcze czego spisywać, to pójdzie szybko. Jeżeli macie, może to trochę potrwać i zająć nawet 2 do 8 godzin pracy. No, ale w takim wypadku tylko pozazdrościć.

Trzeba spisać i wycenić wszystkie składniki majątku. O ile wycena cenniejszych aktywów (jak nieruchomości, samochody, czy sprzęt AGD) nie powinna sprawiać większych problemów, o tyle aktywa obrotowe (jak ubrania, książki czy zapasy) mogą okazać się dużo bardziej problematyczne w wycenie.

Bilans majątkowy to nasza prywatna sprawa. Nie musimy go pokazywać żadnej instytucji. Dlatego też wartość niektórych rzeczy możemy oszacować w przybliżeniu, starając się jednak, by było ono możliwie jak najbardziej dokładne. Niektóre aktywa obrotowe można wycenić zbiorczo (np. naczynia).

Przedstawię wam dwie podstawowe metody wyceny: wycenę po wartości rynkowej oraz wycenę amortyzacyjną. Wartość rynkowa to taka cena, którą otrzymalibyśmy za dany przedmiot w warunkach rynkowych.

Darek posiada 10-letniego Forda Focusa. Postanowił go wycenić sprawdzając, po ile tego typu samochody są sprzedawane na Allegro. Przedstawione są tam ceny ofertowe, czyli takie, po jakich sprzedający chcieliby samochód sprzedać. Podczas zakupu często dochodzi do negocjacji. Czytając dyskusje na forach internetowych ustalił, że w przypadku używanych samochodów ceny transakcyjne są od 5 do 15% niższe.

Darek wybrał samochody jak najbardziej zbliżone do swojego (pod względem wyposażenia, przebiegu i stanu) i obliczył medianę (uszeregował oferty od najtańszej do najdroższej i wybrał tę w samym środku). Następnie obniżył ją o 10% i w ten sposób ustalił wartość rynkową swojego samochodu.

Wycena amortyzacyjna polega na zastosowaniu odpisów amortyzacyjnych. Przerażająca nazwa, prawda? Ale spokojnie, to nic strasznego. Amortyzacja to po prostu zużywanie się przedmiotu. Polega na regularnym odejmowaniu od ceny zakupu stałej kwoty (odpisów amortyzacyjnych), wraz ze zużywaniem się danej rzeczy.

By zrobić wycenę amortyzacyjną, musimy ustalić, ile dany przedmiot będzie nam służył. Ustalamy wówczas stawkę amortyzacyjną, którą następnie regularnie będziemy odejmować od wartości naszego przedmiotu.

Magda robi osobisty bilans majątkowy na dzień 1 grudnia 2016 roku. W maju 2014 kupiła telewizor za 1.900 zł. Założyła, że będzie on służył 4 lata, tak więc stawka amortyzacyjna wyniesie:

100%/4 lata = 25% rocznie

lub 100%/48 miesięcy = 2,083% miesięcznie

Na dzień wyceny Magda posiada telewizor od 2 lat i 7 miesięcy.

Odpis amortyzacyjny wynosi (2,58 x 0,25) x 1900 zł = 1225,50 zł. Wartość telewizora na dzień bilansowy wynosi 1.900 zł – 1.225,50 zł = 674,50 zł.

Gdyby używała stawki miesięcznej, na dzień wyceny telewizor posiadałaby 31 miesięcy. Odpis amortyzacyjny wyniósłby (31 x 0,02083) x 1.900 zł = 1.226,89 zł. Wartość telewizora na dzień bilansowy wynosi więc 1.900 zł – 1.226,89 = 673,11 zł.

Różnica w tych obliczeniach wynika z przybliżenia stawki miesięcznej.

By nie zastanawiać się za każdym razem „ile ten telewizor będzie mi służył”, można ustalić odgórne stawki amortyzacyjne dla danej grupy aktywów. Oto stawki amortyzacyjne z mojego bilansu z 30 czerwca 2013 roku:

• stary typ AGD, instrumenty muzyczne (10%),

• namioty i śpiwory (15%)

• AGD, meble 1 typ (20%),

• meble 2 typ, RTV, ubrania trwałe (25%),

• IT (30%).

Taką tabelę amortyzacyjną możemy aktualizować. Gdy pojawi się nowy składnik majątku dodać go do tabeli, natomiast gdy coś się popsuje, usunąć. To bardzo upraszcza robienie kolejnych bilansów.

Robienie kolejnych bilansów? 😮

No tak 😀

Zapomniałem chyba dodać, że bilans służy nie tylko do określenia swojej obecnej pozycji na początku naszej przygody z finansami, ale będzie już nam służył do tego regularnie. Ale nie bójcie się, tylko za pierwszym razem jest dużo pracy, potem jest już to dużo łatwiejsze.

Spis z natury (czyli rozglądanie się i spisywanie po kolei tego, co posiadamy) powinien być możliwie najdokładniejszy.

Nie popadajmy jednak w skrajność. Zliczanie naszego majątku co do jednego długopisu byłoby dosyć męczące i bezsensowne. Część majątku obrotowego można oszacować w grupach. Na przykład zeszyty, papier, długopisy i inne drobne artykuły biurowe można oszacować w przybliżeniu i wpisać do bilansu jako „artykuły biurowe”.

Jeżeli jednak posiadacie jakieś cenne markowe pióro, które stanowiłoby połowę albo i nawet większość wartości w tej kategorii, powinno ono w spisie znaleźć się oddzielnie.

Po zakończeniu wyceny składników majątku, wszystkie posiadane informacje wprowadzamy do bilansu – od najmniej do najbardziej płynnych. Tak więc na samej górze znajdą się nieruchomości, dalej inne rzeczowe aktywa trwałe, potem aktywa obrotowe z gotówką na samym końcu.

3: Zrób listę swoich długów

Kolejnym krokiem konstruowania bilansu jest zebranie danych dotyczących kapitałów: ich wysokości oraz źródeł pochodzenia. Kapitał dzielimy na własny i obcy, ten zaś na zobowiązania długoterminowe i krótkoterminowe. W pierwszej kolejności najłatwiej spisać będzie wszystkie zobowiązania.

Zobowiązania długoterminowe to te, których termin zapadalności jest dłuższy niż rok, ale w finansach osobistych nie trzeba się tak sztywno trzymać tych reguł.

Zobowiązania to nie tylko kredyty bankowe. Jeżeli pożyczamy pieniądze od mamy, brata, siostry lub kogokolwiek innego i zobowiązujemy się oddać – również jest to nasze zobowiązanie. Jeżeli dostawca internetu wystawił już nam fakturę – jest to nasze zobowiązanie krótkoterminowe. Spisując pasywa, zastanówcie się więc dokładnie czy nie macie jakichś drobnych pożyczek na sumieniu lub niezapłaconych rachunków.

4: Oblicz kapitał własny

Zgodnie z zasadą podwójnego zapisu i równaniem bilansowym, suma wartości aktywów powinna być równa sumie pasywów.

Aktywa = Pasywa

Musimy więc teraz uzupełnić nasz kapitał własny, czyli inaczej naszą wartość netto:

Aktywa – Zobowiązania = Kapitał własny (Wartość Netto)

Wartością Netto jest to, co posiadamy. Powinna być ona dodatnia, bowiem ujemna Wartość Netto oznacza niewypłacalność. Nasz majątek (aktywa) jest wówczas mniej warty niż nasze zobowiązania i nawet gdybyśmy wszystko sprzedali, nie spłacimy długów. Wielkości ujemne w rachunkowości zapisujemy w nawiasie.

W przypadku przedsiębiorstw, kodeks spółek handlowych mówi, że jeżeli dojdzie do zagrożenia niewypłacalnością „zarząd jest zobowiązany niezwłocznie zwołać zgromadzenie wspólników w celu powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki”.

Osoba niewypłacalna też musi sobie taką uchwałę podjąć. Może bez zastanawiania się nad tym czy dalej istnieć, tylko jak dalej istnieć. I jak najszybciej wprowadzić plan naprawczy.

Ujemny kapitał własny najczęściej jest spotykany u osób młodych, którzy nie mogą liczyć na wsparcie ze strony rodziny, lub takiej pomocy nie chcą. Poniżej przykład bilansu takiej osoby.

Balance Sheet for a College Student Bill Soshnik, [January 1 ,2000]

ASSETS

• Cash on hand $ 85 (1.4%)

• Checking account $335 (5.5%)

• Savings account $800 (13.2%)

• Personal property $1240 (20.5%)

  • Clothes $800
  • dresser, $50;
  • television, $150;
  • chair, $30;
  • table, $40;
  • desk, $ 1 20;
  • dishes/tableware, $50.

• Automobile $3600 (59.4%)

Total assets $6060 (100.0%)

LIABILITIES

• Telephone bill past due $70 (1.0%)

• Bank loan—automobile $3130 (51.7%)

• College loan $1000 (16.5%)

• Government educational loan $2500 (41.3%)

Total liabilities $6700 (110.6%)

Net worth ($640) (10.6%)

Total liabilities and net worth $6060 (100.0%)

Źródło: Garman i Forgue 2002: 35

W przykładach bilansów osobistych w internecie (jak już wspomniałem, niemal samych angielskojęzycznych) kapitału własnego się raczej nie analizuje. Po prostu jest Net Worth i już. Ja jednak lubię wiedzieć, czy to co mam zawdzięczam sobie czy komuś innemu, dlatego jestem zwolennikiem podziału kapitałów własnych.

Są na to dwa podstawowe sposoby. Pierwszym jest podział na dwie części – jak zostało to zrobione w przykładzie na początku rozdziału (na kapitał rodzinny oraz bieżącą aktywność finansową). Drugim jest podzielenie kapitałów własnych w podobny sposób, jak w Załączniku do Ustawy o Rachunkowości.

	Kapitał własny
	I.	Kapitał rodzinny a. Spadki b. Darowizny
	II.	Pozostałe darowizny, prezenty i nagrody a. Pozostałe darowizny b. Prezenty c. Nagrody
	III.	Transfery socjalne a. Renty b. Stypendia c. Zasiłki
	IV.	Kapitał osobisty
	V.	Wynik bieżący

Sądzę, że najlepszym sposobem na pokazanie Wam, jak można gromadzić informacje o kapitale własnym, będzie omówienie tego na moim przykładzie.

Jako kapitał rodzinny uznaję spadki oraz darowizny, które otrzymałem od mojej rodziny. Spadki są w miarę oczywiste, darowizny trochę mniej. Gdy kilka lat temu pożyczyłem pieniądze od mojej mamy na zakup telewizora (chcąc oddawać w ratach), po tygodniu stwierdziła, bym jednak nie oddawał.

Nie był to prezent, tylko darowizna. Nie było żadnej szczególnej okazji, by obdarowywać mnie prezentami. Wpisałem tę kwotę w pozycję “Kapitał rodzinny”. Gdy jednak otrzymuję prezenty – na Gwiazdkę czy z okazji urodzin – wpisuję ich wartości w rubryce Pozostałe darowizny, prezenty i nagrody.

Jeżeli prezentem lub darowizną jest konkretna rzecz (lub pieniądze z konkretnym przeznaczeniem), staram się to zanotować. Gdy rzeczy te są zużywane, usuwam informacje o tych prezentach lub darowiznach z bilansu. Uznaję, że jeżeli dostałem perfumy pod choinkę, wystarczy mi informacja o tym w okresie, gdy będę z nich korzystał. Nie mam potrzeby pamiętania o tym przez całe swoje życie.

Gdy jednak otrzymuję pieniądze bez konkretnego przeznaczenia, nie usuwam ich z bilansu. Mogę je wykorzystać w jaki sposób chcę, tak więc to ode mnie zależy czy będę w oparciu o nie budował mój majątek inwestycyjny, czy je przejem.

W moim bilansie rubryki “Kapitał rodzinny” oraz “Pozostałe darowizny, prezenty i nagrody” z czasem zwiększają swoją wartość. Podobnie z rubryką “Transfery socjalne” – tutaj też każdy dochód otrzymany z takich źródeł pozostanie w bilansie po wsze czasy mojego istnienia.

Rubryka “kapitał osobisty” to skumulowana suma wyników bieżących z poprzednich okresów. To znaczy, jeżeli w bilansie na pierwszy kwartał roku miałem “Kapitał Osobisty” o wartości 10.520 PLN, a “Wynik Bieżący” wyniósł 2.000 PLN, to w drugim kwartale mój “Kapitał Osobisty” będzie wynosił 12.520 PLN.

“Wynik bieżący” jest natomiast rubryką bilansującą całe zestawienie. Obliczam je na samym końcu w następujący sposób:

Aktywa – Pasywa = Wynik Bieżący

Poniżej dwa przykłady obliczania przeze mnie Wyniku Bieżącego. Pierwszy przykład z dodatnim Wynikiem Bieżącym:

Aktywa Trwałe: 354.681 PLN	Kapitał Własny: 71.852 PLN
Aktywa Obrotowe: 36.804 PLN	Zobowiązania: 298.510 PLN
Razem Aktywa: 391.485 PLN	Razem Pasywa: 370.362 PLN
Wynik Bieżący: 21.123 PLN

Dobrze widać, że osoba ta ma mieszkanie zakupione za kredyt hipoteczny. Wynik bieżący który osiągnęła, może częściowo wynikać ze spłaty tego kredytu (wiele osób kredyt hipoteczny traktuje jako formę oszczędzania), ale nie tylko. Musiała też oszczędzać (lub po prostu gromadzić majątek). W ostatecznym bilansie kapitał własny wyniesie 71.852 + 21.123 = 92.975 PLN.

Drugi przykład z ujemnym Wynikiem Bieżącym:

Aktywa Trwałe: 10.550 PLN	Kapitał Własny: 29.255 PLN
Aktywa Obrotowe: 14.615 PLN	Zobowiązania: 5.900 PLN
Razem Aktywa: 25.165 PLN	Razem Pasywa: 35.155 PLN
Wynik Bieżący: (9.990 PLN)

To musi być bilans majątkowy osoby, która jest w pierwszej fazie cyklu życia. Świadczy o tym niewielka wartość majątku. Ponadto, osoba ta może być utrzymywana przez rodzinę lub z zasiłków (albo renty lub stypendium), o czym świadczy ujemny Wynik Bieżący. W ostatecznym bilansie kapitał własny wyniesie 29.255 – 9.990 = 19.265 PLN, a w kolejnym bilansie “Kapitał osobisty” będzie niższy o 9.990 w porównaniu do obecnej wartości (która – być może już jest ujemna).

Przykłady bilansów majątkowych

Na koniec przedstawię Wam trzy przykładu bilansów. Pierwszy będzie przykład z podręcznika Personal Finance Thomasa Garmana i Raymonda Forgue.

Następnie dwa moje bilanse. Pierwszy to mój prywatny bilans majątkowy z 30 czerwca 2013 roku

 

A drugi to szablon, z którego obecnie korzystam.

 

Możecie ten szablon pobrać w następnym rozdziale

---

 

Streszczenie:

Bilans majątkowy ma za zadanie uchwycić naszą sytuację majątkową w danym momencie. Przedstawia on aktywa i pasywa, uszeregowane według stopnia płynności i terminu zapadalności, podzielone na aktywa trwałe i obrotowe oraz kapitał własny i obcy. Im bardziej szczegółowy będzie bilans, tym dokładniejsza będzie mogła być przeprowadzona analiza finansowa. Pierwszym krokiem w tworzeniu bilansu jest ustalenie zakresu szczegółowości, wybranie wzoru oraz formy prowadzenia. Drugim krokiem jest inwentaryzacja majątku i jego spis z natury, a następnie wycena. Podstawowymi metodami wyceny są wycena według wartości rynkowej oraz wycena amortyzacyjna. Trzecim krokiem jest zrobienie listy swoich długów. Należy pamiętać, że długami są zarówno kredyty, jak i pożyczki od innych osób (w tym od rodziny), a także wystawione i nieopłacone jeszcze rachunki i faktury. Obliczyć trzeba również kapitał własny. Niezależnie od szczegółowości uwzględniania kapitału własnego należy pamiętać o spełnieniu równania bilansowego.

---

Pojęcia:

Rynek, podaż, popyt, cena rynkowa, stopień płynności, termin zapadalności, aktywa, pasywa, aktywa trwałe, aktywa obrotowe, kapitał własny, wartość netto, zobowiązania, zobowiązania krótkoterminowe, zobowiązania długoterminowe, kapitał rodzinny, inwentaryzacja majątku, spis z natury, wycena według wartości rynkowej, wycena amortyzacyjna, cena ofertowa, cena transakcyjna, mediana, amortyzacja, stawka amortyzacyjna, odpis amortyzacyjny, tabela amortyzacyjna, niewypłacalność

---

W poprzednim rozdziale:

przypomnij sobie z czego składa się sprawozdanie finansowe

W następnym rozdziale:

poznaj cashflow statement, czyli rachunek przepływów pieniężnych

---

 Bibliografia

1. Bywalec Cz., Ekonomika i finanse gospodarstw domowych, Warszawa 2009;

2. Garman T., R. Forgue, Personal Finance, Mason (OH) 2002;

3. Ustawa o Rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz.U. 1994 nr 121 poz. 591)