Finanse osobiste to nauka o tym, jak planować i zarządzać swoimi pieniędzmi i majątkiem, aby żyć tak, jak się chce

Czym są finanse?

Każdy człowiek ma potrzeby. Musi jeść, gdzieś mieszkać i czuć się bezpiecznie, czyli być pewnym, że nikt nie zabierze mu jedzenia i nie spali domu. Ale zarówno jedzenie, jak i domy, to dobra rzadkie, których ilość jest ograniczona. Trzeba więc dokonywać wyborów dotyczących tych dóbr. Nauka o tym, jak gospodarować dobrami rzadkimi, nazywa się ekonomią.

Historia ekonomii sięga czasów starożytnych. Platon pisał o niszczącym działaniu pieniędzy na państwo; Arystoteles zastanawiał się, czy pieniądz ma wartość sam w sobie; Ksenofont w dziele Oikonomikos pisał o tym, jak zarządzać gospodarstwem (Morawski 2002, 19-23). Jedną z najważniejszych części (dyscyplin) ekonomii jest nauka o finansach. Wyjaśnia ona jak zarządzać pieniędzmi.

Pieniądze są środkiem wymiany w ramach transakcji gospodarczych. Przydatność i podstawową funkcję pieniądza najlepiej będzie zobrazować na przykładzie:

Załóżmy, że żyjemy w społeczeństwie nie znającym pieniądza. Jeżeli jestem hodowcą krów i chciałbym mieć stół, to musiałbym wymienić go za wołowinę (co nazywamy barterem). Jeżeli jednak stolarz jest wegetarianinem, nie będzie chciał mojej wołowiny. Musiałbym znaleźć rolnika, wymienić mięso za warzywa, i dopiero wówczas udać się do stolarza.

Pieniądze ułatwiają wymianę – mogę sprzedać wołowinę komuś, kto chce ją kupić.

W przypadku barteru rolnik mógłby wykorzystać to, że zależy mi bardziej na warzywach niż jemu na mięsie. Kurs wymiany byłby dla mnie niekorzystny. Korzystając z pieniędzy mogę sprzedać wołowinę komuś, kto chce ją kupić i zapłaci mi więcej niż rolnik. Sam natomiast mogę kupić stół od stolarza-wegetarianina, konia od hodowcy koni-miłośnika wieprzowiny. Za taką sumę pieniędzy, ile są one warte, a więc po cenie rynkowej.

Pieniądze są warte tyle, ile dobra i usługi, które możemy za nie kupić. Warto wiedzieć, że pieniądze dopiero od niecałych dwustu lat są w formie papierowej. Wcześniej były złotymi lub srebrnymi monetami. Jeszcze wcześniej natomiast, sztabkami lub kawałkami kruszcu. W starożytnym Egipcie (i innych najwcześniejszych cywilizacjach) płaciło się w naturze, najczęściej zbożem (Morawski 2002, 16 i dalej).

Z czasem ludzie odkrywali więcej możliwości zastosowania pieniędzy: wpadli na pomysł, by pożyczać pieniądze innym osobom za wynagrodzeniem (kredyty), brać na siebie określone ryzyka, również za wynagrodzeniem (ubezpieczenia) czy przechowywać pieniądze innych (bankowość).

Gdy pojawiły się różne waluty, trzeba było wymieniać je między sobą (finanse międzynarodowe). Gdy powstawały pierwsze przedsiębiorstwa, wymyślono sposoby na handel nimi (rynek akcyjny). Pod koniec XIX wieku z ekonomii zaczęła wyodrębniać się nowa dyscyplina naukowa – nauka o finansach (Flejterski 2007, 58).

Finanse rozwijały się jako nauka przeznaczona dla większych podmiotów: państw i przedsiębiorstw (zwłaszcza banków i towarzystw ubezpieczeniowych). Dokonywały one między sobą skomplikowanych i wartych miliony dolarów transakcji. Wyłoniły się subdyscypliny finansów: finanse publiczne, finanse przedsiębiorstw, bankowość i ubezpieczenia.

Rozwój finansów osobistych

Wraz z globalizacją rosła rola konsumentów. Udostępniano zwykłym ludziom coraz bardziej skomplikowane instrumenty finansowe. Potrzeba rozwoju jeszcze jednej subdyscypliny nauk o finansach, przeznaczonej dla zwykłych ludzi, była coraz większa. Korzystali oni już z całego przekroju usług finansowych: lokat, kredytów, ubezpieczeń, opcji, akcji, itd.

Łatwy dostęp do instrumentów finansowych wymaga odpowiedniej wiedzy finansowej oraz umiejętności jej zastosowania w praktyce. Z wiedzą finansową jest jak z czytaniem – to, że umiesz czytać nie oznacza, że rozumiesz co czytasz. Oprócz wiedzy finansowej potrzebna jest więc również świadomość finansowa – umiejętność wykorzystania wiedzy w praktyce. Rozwijaniem świadomości finansowej zajmuje się nauka o finansach osobistych (Huston 2010).

Tematy związane z zarządzaniem finansami osobistymi są przedmiotem dysputy akademickiej od prawie 100 lat. Najpierw zajmowali się tym przedstawiciele ekonomii domowej (home economics, family economics, consumer economics). Pierwsze prace dotyczące dzisiejszych finansów osobistych na University of Chicago powstały w latach 20 XX wieku. Potem pojawiały się kolejne prace, aż w końcu zaczęły powstawać jednostki na uczelniach, towarzystwa naukowe, kierunki na studiach, firmy doradztwa finansowego oraz certyfikujące je instytucje (Hira 2009: 5).

Głównymi ośrodkami naukowymi zajmującymi się finansami osobistymi są m. in. Iowa State University, Ohio State University, Purdue University, Texas Tech University, University of Kentucky, University of Missouri czy Utah State University. Na tej liście powinno pojawić się jeszcze trochę ponad dwadzieścia innych uniwersytetów, nie będę was jednak męczył takimi długimi listami.

Kształcą one studentów z finansów osobistych zarówno na poziomie licencjackim jak i magisterskim, przygotowując ich do pracy w zawodach związanych z finansami osobistymi. Prowadzą również badania, współpracując przy tym z przedsiębiorstwami i organizacjami non-profit (Hira 2009: 7-8).

Wyniki odbywających się tam prac prezentowane są na krajowych konferencjach oraz publikowane w czasopismach naukowych zajmujących się wyłącznie finansami osobistymi (m.in. Journal of Financial Counseling and Planning, the Financial Services Review, Journal of Financial Planning oraz the Journal of Personal Finance).

Istotne dokonania przedstawiane są w czasopismach indeksowanych (m.in. Family and Consumer Sciences Research Journal, International Journal of Family and Consumer Sciences, Journal of Consumer Affairs, oraz Journal of Family and Economic Issues).

Do Polski nauka o finansach osobistych dotarła dopiero kilka lat temu. Przyczyn można szukać w małym popycie na specjalistów od finansów osobistych. Przecież każdy Polak jest najlepszym ekspertem od wszystkiego i nikt nie będzie mu mówił, jak ma żyć. A już na pewno niech się trzyma z dala od jego pieniędzy. Wiem, wiem, stereotyp, ale moim zdaniem pasujący do większości z nas.

Na polskim rynku nie ma więc firm doradztwa finansowego, nie ma też zapotrzebowania na specjalistów z tego zakresu. Brak popytu powoduje brak podaży i w efekcie nauka o finansach osobistych popularna w Polsce nie jest. Ba, są tacy, którzy twierdzą, że nie jest to nauka, bo jest to zbyt proste i oczywiste.

Łatwo jednak znaleźć dane, które pokazują, że nie dla każdego finanse osobiste są oczywiste. Co więcej, zdroworozsądkowe zasady nie zawsze są tymi właściwymi. Finanse osobiste są więc potrzebne – zarówno jako nauka teoretyczna (by badać zjawiska finansowe), jak i praktyczna (by przekazywać wiedzę społeczeństwu).

Finanse osobiste są przedmiotem interdyscyplinarnym. Czerpią z osiągnięć wielu dyscyplin: ekonomii, psychologii, socjologii, zarządzania czy finansów. Modele uwzględniają wiele różnych czynników, takich jak otoczenie, środowisko wewnętrzne, charakterystyki socjoekonomiczne, osobiste (wartości, emocje, poglądy) czy moralno-społeczne (kultura, komunikacja) (Schuchardt i in. 2007).

Podział finansów osobistych

Finanse osobiste składają się z dwóch podstawowych części: planowania finansów osobistych oraz zarządzania finansami osobistymi. Oprócz nich wyróżnia się również obszary: ryzyko (zarządzanie ryzykiem), inwestycje (zarządzanie inwestycjami), długi (zarządzanie kapitałem obcym), wydawanie (planowanie wydatków, mieszkalnictwo), emerytury (planowanie emerytalne) oraz sukcesję (planowanie spadkowe).

W finansach osobistych adaptuje się rozwiązania wykorzystywane w innych dziedzinach nauki o finansach. Celem zarządzania finansami osobistymi jest umożliwienie (zwiększenie szans) osiągnięcia indywidualnych celów, które dana osoba sobie wyznaczy. Znajdziemy więc w finansach osobistych bilans majątkowy (z rachunkowości), czy koncepcję budżetu (z finansów publicznych) – oczywiście na tyle uproszczone, by mogły z nich korzystać osoby bez wykształcenia ekonomicznego (Garman i Forgue 2002: 37-43).

Podstawą finansów osobistych jest planowanie – zarówno w długim, jak i krótkim okresie. Plan długookresowy polega na ustaleniu celów całej kariery zawodowej oraz życia prywatnego. W tym miejscu dobrze widać interdyscyplinarność finansów osobistych.

By zacząć zajmować się finansami, najpierw trzeba ustalić własne cele w życiu i karierze. Zajmuje się tym obszar będący na styku zarządzania i psychologii, zwany rozwojem osobistym. Następnie, na podstawie planu życia i kariery, można skonstruować główny Plan Finansowy.

By zrealizować długoterminowy plan finansowy, ustala się plany krótkoterminowe – roczne, półroczne, kwartalne i miesięczne, które wspomagają bieżące zarządzanie finansami osobistymi. Podstawowymi do tego narzędziami są osobisty budżet oraz osobisty bilans majątkowy.

Streszczenie:

Finanse osobiste to nauka o tym, jak planować i zarządzać swoimi pieniędzmi i majątkiem, by osiągnąć założone cele. Jest to obszar interdyscyplinarny, czerpiący głównie z finansów, ale również z ekonomii, psychologii, zarządzania, pedagogiki oraz socjologii. Początki finansów osobistych sięgają lat dwudziestych XX wieku, rozwój zaczął się w latach siedemdziesiątych; głównymi ośrodkami naukowymi jest kilkanaście uniwersytetów w USA, które kształcą specjalistów kontynuujących swoją karierę w branży doradztwa i poradnictwa finansowego. Na finanse osobiste składają się: planowanie finansowe, zarządzanie finansami osobistymi, kredytowanie, inwestowanie, zarządzanie ryzykiem, mieszkalnictwo, planowanie podatkowe, planowanie emerytalne oraz planowanie spadkowe. Podstawowymi narzędziami w planowaniu finansów osobistych są plany finansowe, a także budżet gospodarstwa domowego oraz bilans majątkowy.

Pojęcia:

ekonomia, nauka o finansach, dobra rzadkie, barter, pieniądz, wiedza finansowa, świadomość finansowa, nauka o finansach osobistych, planowanie finansów osobistych, zarządzanie finansami osobistymi.

W następnym rozdziale:

dowiedz się w jaki sposób zaplanować swoje finanse!

Bibliografia:

1. Flejterski S., Metodologia finansów. Podręcznik akademicki, Warszawa 2007;

2. Garman, E. T., Forgue, R., Personal Finance, Mason, OH 2002;

3. Hira, T. K., Personal Finance: Past, Present and Future, Rochester, NY 2009;

4. Huston S., Measuring financial literacy, Journal of Consumer Affairs 2010, Vol. 44, Iss. 2, ss. 296-316;

5. Morawski W., Zarys powszechnej historii pieniądza i bankowości, Warszawa 2002;

6. Schuchardt i in., Personal finance: an interdyscplinary profession, Jorunal of Financial Counseling and Planning 2007, Vol. 18 No. 1.