Znajomość schematów zachowania się gospodarki jest konieczna do osiągnięcia sukcesu finansowego

 System gospodarczy jest skomplikowany

Gdyby sukces finansowy zależał tylko i wyłącznie od naszych decyzji, życie stałoby się dużo prostsze i przyjemniejsze. Do osiągnięcia sukcesu finansowego wystarczyłoby zbudować plan finansowy i konsekwentnie go realizować. Niestety, system gospodarczy jest bardzo skomplikowany. Ciężko nawet wyobrazić sobie jak wiele powiązań i oddziaływań istnieje pomiędzy niezliczonymi uczestnikami rynku.

My, konsumenci, znajdujemy się w samym środku tego systemu. Musimy pogodzić się z faktem, że sukces finansowy częściowo zależy od tego, jak dobrze zrozumiemy i wykorzystamy informacje z otaczającego nas świata. Należy więc uważnie obserwować ten system, a w przypadku zauważenia pewnych zmian, odpowiednio reagować.

Gospodarka polega na zarządzaniu zasobami (produkcyjnymi, finansowymi i ludzkimi) w taki sposób, by wytwarzane dobra i świadczone usługi odpowiadały na potrzeby ludności. Gospodarka jest regulowana zarówno przez rynek (relację popytu i podaży), jak i przez państwo.

Regulacja powinna się ograniczać do zapewnienia stabilnych cen (niskiej inflacji) i stabilnego poziomu zatrudnienia (niskiego bezrobocia). Pozwala to na wzrost gospodarczy. Objawia się on równoczesnym wzrostem produkcji i konsumpcji.

Deigned by creativeart / Freepik

Cykl koniunkturalny

Dokładna prognoza przyszłości jest niemożliwa. Istnieją jednak powtarzające się schematy zachowywania gospodarki.

To tak jak z pogodą: nawet najlepszy synoptyk 1 czerwca nie wie, jaka pogoda będzie we Wrocławiu 1 grudnia. Każdy z nas natomiast może ją określić na podstawie historycznych danych. Prawdopodobnie będzie około 0 (+/- 3 stopnie) w skali Celsjusza, a niemal na pewno temperatura wyniesie od -22 stopni, do 17 stopni (wroclaw.stat.gov.pl). Bo właśnie takie temperatury panowały zimą we Wrocławiu w ostatnich latach.

Odpowiednikiem pór roku w gospodarce jest cykl koniunkturalny. Jest to zjawisko występowania naprzemiennych wzrostów (ekspansji) i spadków (recesji). Zanim przejdziemy do opisu jak przebiega cykl koniunkturalny, zastanówmy się jak go mierzyć.

Najpowszechniejszym miernikiem stanu gospodarki danego kraju jest PKB. Jest to wartość wszystkich  dóbr i usług wytworzonych w danym kraju. Nie jest narzędziem doskonałym. Nie zaprojektowano jednak jeszcze wskaźnika lepiej oddającego stan gospodarki, a zarazem akceptowanego przez większość ekonomistów.

W mediach często słyszymy o wzroście PKB wyrażonym w procentach. Nie trzeba być wielkim matematykiem, by wiedzieć, że wzrost o 4% z 10.000 wynosi dwukrotnie mniej (400) niż wzrost o 2% z 40.000 (800).

Ciężko więc porównywać wzrost PKB Polski (w 2015 3,6% przy PKB wynoszącym 1.005.449 mln USD międzynarodowych) i Niemiec (w 2015 1,7% przy PKB wynoszącym 3.840.550 mln USD międzynarodowych). Polska gospodarka rozwija się niby dwa razy szybciej niż niemiecka (procentowo), rzeczywiście jednak ten wzrost jest dwukrotnie niższy.

Dla wyjaśnienia, dolary międzynarodowe to pochodna dolara amerykańskiego, uwzględniająca siłę nabywczą pieniądza w danym państwie (czyli poziom cen określonego koszyka dóbr).

Jeżeli podzielimy PKB przez ilość mieszkańców danego państwa wyjdzie nam wskaźnik PKB per capita. Jest on przydatny wówczas, gdy chcemy porównać ekonomiczny standard życia w poszczególnych państwach (lub w tym samym państwie na przestrzeni czasu).

W długim okresie światowa gospodarka rośnie, co widać zarówno w PKB jak i w indeksach najdłużej działających giełd. Jednakże w średnim okresie wyraźnie zaznaczają się cykle koniunkturalne (Samuelson i Nordhaus 2012: 507-508, 518-521).

Preferowaną fazą cyklu jest ekspansja, podczas której produkcja rośnie, a bezrobocie jest niskie. Popyt zazwyczaj reaguje szybciej i silniej niż podaż, wobec czego ceny rosną, a wraz z nimi stopy procentowe. Zwiększają się zyski przedsiębiorstw, rośnie ich wartość, a więc i ceny akcji – na giełdzie mamy hossę.

Gdy w gazetach, które zazwyczaj nie zajmują się ekonomią (np. prasa kobieca, branżowa, hobbistyczna) możemy przeczytać, że jest to bardzo dobry czas w inwestycje na giełdzie, pora się z tej giełdy wycofać.

Jest to bardzo wyraźny sygnał, że gospodarka zbliża się do szczytu, czyli do momentu, w którym konsumenci nie chcą już więcej kupować. Bo kupują za dużo, napędzani efektem owczego pędu; bo ceny są za wysokie; bo im to tak naprawdę niepotrzebne.

Jak już napisałem wcześniej, strona popytowa reaguje szybciej i mocniej niż podażowa. Producenci więc, mimo zatrzymania się wzrostów konsumpcji, wciąż przez pewien czas produkcję zwiększają. Dopiero gdy okazuje się, że wyprodukowany towar nie schodzi z magazynów, zaczynają ją ograniczać.

Wyprodukowane produkty wciąż się nie sprzedają, przedsiębiorcy muszą więc obniżać ceny. Zaczyna się faza recesji: konsumpcja spada, produkcja spada, zwiększa się bezrobocie, spadają ceny i spadają stopy procentowe. Spadają też zyski przedsiębiorstw, spada ich wartość, a więc i ceny akcji – na giełdzie mamy bessę.

Przedsiębiorstwa zmniejszają wynagrodzenia, ludzie muszą obniżyć swój standard życia, więc ograniczają konsumpcję jeszcze bardziej. Producenci muszą ograniczyć produkcję, i tak w kółko. Jeżeli recesja trwa za długo i jest zbyt silna, możemy zacząć mówić o kryzysie. Każda recesja i każdy kryzys mają jednak swój koniec, a jest nim dołek. Następnie następuje odbicie i ponowna faza wzrostu.

Wspomniałem już o indeksach giełdowych – są to wskaźniki obliczane na podstawie cen wybranych akcji. Umożliwiają one przedstawienie koniunktury na danej giełdzie lub w danej branży.

W Polsce indeksy obliczane są przez Giełdę Papierów Wartościowych w Warszawie. Najdłużej notowanym jest WIG (Warszawski Indeks Giełdowy), który wyraża łączną wartość względną spółek obecnych na GPW (czyli ich wartość w stosunku do udziału w portfelu); na dzień pisania tego rozdziału (15 listopada 2016) spółek w indeksie WIG jest 390.

Kolejnymi ważnymi indeksami są WIG20, WIG 30, mWIG40 oraz sWIG80, czyli indeksy złożone z odpowiednio 20, 30, 40 i 80 największych spółek na giełdzie.

Poza głównymi indeksami, można również spotkać się z indeksami sektorowymi (np. WIG banki, WIG budownictwo, WIG spożywczy), dywidendowymi (WIG div), narodowymi (np. WIG Ukraine) oraz różnymi innymi rodzajami indeksów (np. Respect Index, który obejmuje firmy odpowiedzialne społeczne na GPW).

Podałem przykłady indeksów dla polskiej giełdy, ale każda giełda publikuje własne.

W Niemczech Deutsche Börse publikuje DAX, w Wielkiej Brytanii LSE publikuje FTSE 100, a we Francji Euronext publikuje CAC 40. Ponadto wiele podmiotów zewnętrznych również publikuje indeksy, czego najlepszym przykładem są jedne z najważniejszych indeksów na świecie: S&P 500 publikowany przez agencję ratingową Standard & Poor’s  oraz Dow Jones Industrial Average publikowany przez spółkę Dow Jones & Company Inc.

Planując swoje finanse, zwłaszcza w długim okresie, warto wiedzieć w jakim stanie gospodarka się znajduje. Dobrze jest też  potrafić przewidzieć w jakim mniej więcej kierunku będzie ona podążać w najbliższych latach. Szczegółowe zastosowanie cyklu koniunkturalnego, PKB, indeksów giełdowych i innych miar stanu gospodarki do zarządzania finansami osobistymi to temat bardzo ciekawy, a jednocześnie niezwykle obszerny.

Na chwilę obecną to, co napisałem, wystarczy. Szczegóły uwzględniania uwarunkowań ekonomicznych w finansach osobistych będę sukcesywnie umieszczał na blogu.

Streszczenie:

System gospodarczy jest bardzo skomplikowany, składa się z wielu powiązań pomiędzy ogromną liczbą podmiotów. Zwykły człowiek znajduje się w samym środku tego systemu; by osiągnąć sukces finansowy musi go obserwować, rozumieć i odpowiednio reagować na sygnały. Gospodarka polega na zarządzaniu zasobami w celu zaspokojenia potrzeb ludności; jest regulowana przez rynek i państwo. Kontrola państwa powinna ograniczać się do zapewnienia niskiej inflacji i niskiego bezrobocia. Mimo że prognoza zmian gospodarki nie jest możliwa, istnieją powtarzające się schematy jej zachowania, które nazywamy cyklem koniunkturalnym. Składa się on z ekspansji, szczytu, recesji i dołku. Gospodarka może być mierzona za pomocą PKB lub PKB per capita, a także indeksów giełdowych (WIG, DAX, S&P500, Dow Jones).

Pojęcia:

Gospodarka, rynek, gospodarka rynkowa, wzrost gospodarczy, cykl koniunkturalny, miernik gospodarczy, PKB, PKB per capita, dolary międzynarodowe, ekspansja, recesja, szczyt, dołek, ożywienie, spowolnienie, kryzys, indeks giełdowy, WIG, DAX, FTSE 100, S&P500, Dow Jones Industrial

W poprzednim rozdziale:

przypomnij sobie jak zaplanować karierę

W następnym rozdziale:

dowiedz się jak sobie pomóc przy podejmowaniu decyzji

Bibliografia:

1. Begg D., S. Fisher, R. Dornbush, Makroekonomia, Warszawa 2007;

2. Milewski M., E. Kwiatkowski, Podstawy ekonomii, Warszawa 2007;
   

3. Samuelson P., W. Nordhaus, Ekonomia, Poznań 2012.